Słowo o utworze

Często jest tak, że mówimy o czymś, że nam się nie podoba. Oczywiście- o gustach się nie rozmawia, ale powinniśmy potrafić uzasadnić swoją opinię. Dlatego dziś krótki przewodnik- jak analizować utwór muzyczny.

Samo dzieło składa się z takich elementów jak: agogika, melodyka, forma muzyczna, rytmika, harmonia, kolorystyka, dynamika oraz, jeśli występuje wokal, tekst. Postaram się w kilku słowach opowiedzieć o tych pojęciach.

Agogika- określa tempo utworu. Możemy je wyznaczyć np. za pomocą metronomu. Taki zapis: ♩=60 oznacza liczbę uderzeń na minutę. W tym przykładzie otrzymamy aż 60 ćwierćnut w przeciągu jednej minuty! Takie właśnie tempo oznaczane jest włoskim słowem „larghetto” i oznacza dość wolno. Aby to sprawdzić można wykonać jedno ćwiczenie: na każde uderzenie metronomu proszę spróbować zrobić jeden krok. Wtedy można sprawdzić czy tempo utworu będzie wolne czy też szybkie. Tempo utworu nie musi też być ciągle takie samo, może się zmieniać. Do takich celów używa się specjalnych włoskich określeń, jak np. più mosso, tempo primo, ritenuto i inne.

 

Fragment pochodzi ze zbioru "Już gram" Feliksa Rybickiego 

Melodyka- to ułożone dźwięki, pod względem rytmicznym oraz metrycznym, w logiczną całość. Jest to najłatwiejszy element do wychwycenia oraz zapamiętania i powtórzenia go. Tak na marginesie- zjawisko słyszenia ciągle jednej piosenki w głowie nazywa się „earworm”. Samą melodykę można podzielić na trzy typy: kantylenową (śpiewną), ornamentalną (która posiada dużo zdobień) oraz figuracyjną (ma bardzo dużo drobnych wartości rytmicznych). Dźwięki, składające się na melodię, mogą być ułożone wznosząco lub opadająco.

 

Fragment pochodzi ze zbioru "Młodzieżowy Zespół Muzyki Dawnej" Henryka Boskara, Warszawa 1986

Forma muzyczna- czyli budowa dzieła, a więc czy jest to utwór polifoniczny (jak kanon lub fuga) czy też homofoniczny (sonata czy symfonia). Forma dotyczy też wykonania utworu: instrumentalnie, wokalnie bądź wokalno-instrumentalnie. Kompozytor wybieli budowę dzieła by osiągnąć jakiś efekt. Przykładem może być utwór, w którym części ciągle się powtarzają i zostało to zrobione celowo- by pozwolić słuchaczom na pewnego rodzaju trans, oderwanie się od świata. Zdarzam się, że w takich utworach nie zawsze możemy wskazać początek, koniec czy punkt kulminacyjny. W przypadku muzyki klasycznej chodzi o zmienność i wyraźne pokazanie granic. Takim przykładem może być forma ABA. Oznacza to, że utwór jest 3-częściowy, gdzie części skrajne są takie same lub zbliżone, a środkowa wyraźnie się wyróżnia. Innym przykładem może być rondo, gdzie elementy powtarzające się nazywają się refrenami, a pomiędzy nimi znajdują się zmienne kuplety.

 

Fragment okładki "Musik für Trompete und Orgel aus dem Magdeburger Dom"

Rytmika- organizuje przebieg dźwięków w konkretnym czasie. Może być ona ustalona, posiadać wewnętrzny porządek zgodny z metrum oraz taktami, albo swobodna, dowolna. W zależności od epoki czy nawet kraju rytmy były tworzone oraz zapisywane na różne sposoby. W średniowieczu, kiedy wszystko opierało się na chorale gregoriańskim, rytm był bardzo prosty i jednostajny. Dopiero z pojawieniem polifonii zaczęto dostosowywać rytmikę do tekstów i innych głosów występujących w utworze. Pojawiło się też zjawisko akcentu, zależne od metrum, które porządkowało rytm. Współcześni kompozytorzy eksperymentują z rytmem dochodząc praktycznie do granic muzyki.

 

     Fragment pochodzi ze zbioru "Jak głośny dzwon. Pieśni chóralne ziemi warmińsko-mazurskiej", Olsztyn 1960

Harmonia- odpowiada za współbrzmienie dźwięków w dziele, które są wykonywane w tym samym momencie. W zależności od ich ilości albo uszeregowania możemy otrzymać całkiem różne efekty. Od nazw dwóch podstawowych akordów powstał cały system- dur-moll. Najprościej mówiąc: akord durowy może kojarzyć nam się jako radosny czy wesoły, a mollowy jako smutny. Są to cechy, oczywiście, czysto subiektywne. W momencie, gdy słuchamy całego utworu możemy odbierać akordy zupełnie inaczej, ponieważ ich zestawienie ze sobą może wywierać na nas różny wpływ- często zaskakując.

Kolorystyka- definiuje barwę instrumentu, głosu i całego utworu. To dzięki niej jesteśmy w stanie rozróżnić od siebie instrumenty. Na barwę dźwięku wpływa między innymi: materiał, z jakiego instrument jest zrobiony; rejestr, z jakiego dźwięk pochodzi; umiejętności wykonawcy; skład wykonawczy. Barwa jest cechą indywidualną i często zdarza się, że to dzięki niej już po chwili jesteśmy w stanie określić wykonawcę. Moim ulubionym przykładem jest zespół Queen, który posiada właśnie wyróżniającą się na tle innych grup barwę zespołu, zarówno instrumentów jak i wokalisty.

 

Tekst- w przypadku form wokalnych i wokalno-instrumentalnych może być nawet ważniejszy od samej muzyki. Współgra z muzyką potęgując nastrój i znaczenia. Mogą to być teksty pisane specjalnie na potrzeby utworu albo już istniejące. Często jest tak, że możemy spotkać się z wieloma utworami z takim samym tekstem, np. Kyrie Eleison czyli Panie zmiłuj się nad nami, jako część mszy. Od kompozytora zależy tu bardzo dużo ponieważ ten sam tekst może zostać przedstawiony zupełnie inaczej i wywołać skrajnie różne uczucia. Polecam posłuchać różnych mszy, nawet tego samego autora.

                                         Tekst pochodzi z książeczki dołączonej do płyty: "Requiem" Guiseppe Verdiego 

 

Dynamika- dotyczy natężenia dźwięku, jego siły, a także ewentualnych zmian podczas całego utworu. W całym dziele może być utrzymana na jednym poziomie, ale zazwyczaj się zmienia. Wpływa ona też na odbiór dzieła oraz interpretację słuchacza. Do oznaczeń dynamicznych wykorzystuje się oznaczenia włoskie, np. piano, forte fortissimo czy crescendo.

Mam nadzieję, że chociaż trochę pomogłam zrozumieć podstawowe elementy dzieła muzycznego. Oczywiście, można zagłębić się o wiele bardziej w strukturę muzyczną czy historyczną dzieła, a nawet biograficzną twórcy czy wykonawców. Polecam i zachęcam do świadomego interpretowania utworów muzycznych- tych klasycznych i współczesnych, oraz do dyskusji na temat muzyki.

 

Bibliografia:

Agnieszka Gorczyca, "Słownik muzyki", Kraków 2006

Krzysztof Baculewski, "Encyklopedia muzyki", Warszawa 1995

Grzegorz Dąbkowski, "Polska terminologia z zakresu teorii muzyki", Kielce 1991

Opracowała: Anna Przegrocka